Daniël Poolen: Een verslag van mijn reis naar Rio de Janeiro
Dit is Phelipe. Hij is een jongen van mijn leeftijd, misschien iets ouder, misschien iets jonger. Dát heb ik hem met mijn gebrekkige Portugees helaas niet kunnen vragen. Ik sprak hem aan de kant van een weg waarlangs jaarlijks tienduizenden toeristen naar het wereldberoemde Christ the redeemer-beeld gaan. In dat korte gesprek (met tolk) veranderde hij van een gewone, goedlachse jongen in een held. Waarom?
Voordat ik dat vertel moet ik eerst een andere vraag beantwoorden, namelijk: Daniël, wat moet jij in Rio de Janeiro?
Samen met het WNF en Arcadis is de Plastic Soup Foundation bezig met een project in Rio de Janeiro. Het project concentreert zich op de belangrijkste rivier van Rio. De Rio Carioca (Huis van de Blanke Man-rivier) ontspringt in het Tijuca National Park, een enorm aangelegd park van 32 km² waar het Christusbeeld bovenuit torent, en eindigt na een lange reis door verschillende bewoonde buurten in de Guanabara Bay. Schepen legden vroeger aan bij de monding van de rivier voor vers water. Eeuwenlang was de Carioca rivier de bron om je dorst te lessen. Vanuit de monding bij Flamingo Beach, groeide Rio uit tot de wereldstad zoals wij die nu kennen. De rivier is zo belangrijk geweest voor de stad dat de inwoners ernaar zijn vernoemd: Carioca.
En… dit is de rivier vandaag de dag. Midden in het aangeplante regenwoud ligt een uitgemergeld stroompje. Waar de rivier vroeger werd gekoesterd en verzorgd, wordt hij nu misbruikt en besmeurd. Verschillende mensen tappen illegaal van de natuurlijke bronnen waaruit de rivier ontspringt. Klimaatverandering zorgt er bovendien voor dat de rivier bij veel regenval overstroomt. De kracht van grote hoeveelheden stromend water heeft een verwoestend effect. Een bewoner vertelde mij over een extreme wolkbreuk die ervoor zorgde dat al omgewaaide bomen het bos uit dreven. Tot slot wordt er nog op vele plaatsen rioolwater aan de stroom toegevoegd. Eindresultaat: Een geurende, donkergekleurde plastic soep die de Guanabara Bay instroomt. Onlangs is er zelfs een extra ingrediënt gevonden in de soep: een superbacterie die resistent is voor antibiotica.
Nu is er niet één vervuilde rivier in Rio, maar spuwen er 55 rivieren dagelijks goor en vervuild water de baai in. Voor wie het nieuws de laatste tijd niet heeft gevolgd: dit geeft problemen, grote problemen.
Zo is watersport hierdoor een ongezonde sport om te beoefenen in de baai. Dit ondervonden ook enkele Olympische watersporters die hier kwamen oefenen. Er zijn al klachten van verschillende landen dat watersporters na trainingen last hebben van maag- en darmklachten of huidinfecties. Momenteel houden enkele eco-barriers en eco-bootjes drijvend vuil uit de baai, maar veel haalt het tot nu toe niet uit. Ik durf er een goede fles rum op te zetten dat deze situatie bij de opening van de Olympische Spelen in 2016 niet echt verbeterd zal zijn.
Om echt iets te veranderen moet het probleem bij de wortel worden aangepakt. Wat is dan mooier om in Rio de belangrijkste stroom als voorbeeld te nemen en de ‘Carioca’ terug te brengen in de oorspronkelijke staat: schoon en zuiver? Zou dit niet een voorbeeld kunnen worden voor de rest van Rio en de wereld? Wat nodig is, is een blauwdruk hoe je dit voor elkaar krijgt.
Dat is precies het grote doel van het project waar wij nu aan werken. Door middel van bewustwording en educatie, restauratie en recycling willen wij samen met de stad Rio de rivier in ere herstellen. Dit willen wij doen door een ecotrail langs de rivier die bezoekers weer in contact met de rivier brengt. Al lopende leer je over zijn geschiedenis. Oude waterbasins worden hersteld om overtollig water op te slaan en een buffer te creëren in tijden van nood. Wetlands met een bepaalde rietsoort moeten het afvalwater op een natuurlijke wijze filteren zodat dit water weer veilig in de rivier geloosd kan worden. En tot slot moet er betere afvalmanagement worden geregeld voor glas, karton en plastic. Het gaat om waardevolle grondstoffen waar nieuwe producten van kunnen worden gemaakt.
En bij dat laatste onderdeel komen we weer terug bij mijn held, Phelipe. Na een korte rondleiding langs de rivier kwamen wij aan in zijn buurt Guararapes en bij zijn bedrijfje.
Phelipe verzamelt al een tijd afval van toeristen, zijn gemeenschap en enkele omliggende buurten. Het afval wordt momenteel opgeslagen midden in Guararapes en het karton en glas wordt met een gehuurde pers in balen klaargemaakt voor verder transport. Al het afval verkoopt hij weer door aan tussenhandelaren die dit vervolgens hergebruiken. Phelipe heeft deze recycle-business eigenhandig opgezet en er werken momenteel vijf mensen voor hem.
Met al de technieken en gereedschappen die er momenteel beschikbaar zijn, zou hij met een kleine investering nog meer waarde kunnen geven aan plastic. Een simpel voorbeeld: het aanleveren van versnipperd plastic i.p.v. PET-flessen verdrievoudigt de prijs per kilo. Dit zorgt ervoor dat al het afval meer waard wordt, er een grotere prikkel ontstaat om afval te verzamelen en te recyclen en hij er zelf meer aan kan verdienen. Op de vraag wat hij met dit extra geld zou doen: “Nog meer mensen van de gemeenschap aannemen en een vast salaris geven.”
We willen eigenlijk nog een stap verder gaan en zijn gemeenschap het ‘educatiecentrum voor recycling’ maken voor heel Rio de Janeiro. en plek waar van afval souvenirs worden gemaakt, die worden verkocht aan de toeristen die dagelijks richting het Christus-beeld klimmen. Een plek waar kinderen leren wat de waarde is van afval en wat zij binnen hun gemeenschap kunnen doen. Een plek van creativiteit en inspiratie voor eenieder die zich met recycling wil bezighouden.
Op de weg terug bedacht ik mij hoe goed Phelipe bezig was. Hij heeft dit eigenhandig opgezet, met weinig middelen en veel doorzettingsvermogen. Niet lullen, maar pellen. Waar de Nederlandse ondernemer soms te koop zou lopen met zijn maatschappelijk verantwoorde circulaire social enterprise, hangt Phelipe het niet aan de grote klok. Hij doet het omdat het moet gebeuren. Een schone omgeving komt er helaas niet vanzelf. Daar in die gemeenschap van Guararapes ligt een kiem voor iets heel moois.
Ik hoop dat ik mijn nieuwe held kan helpen. Hij kan Rio, Brazilië, de wereld tonen dat afval waarde heeft, dat een beter milieu echt bij jezelf kan beginnen en dat milieuproblemen bestreden moeten worden door het aanpakken van de bron.